در میان نشست‌های متعددی که این روزها در عربستان سعودی برگزار می‌شود، نشستی که ماه گذشته در شهر مدینه برپا شد، کمتر توجه‌ها را به خود جمع کرد: بیست‌ویکمین مجمع علمی حج و عمره. هدف این نشست تحول دیجیتال حج و عمره بود؛ موضوعی که سال‌ها است از آن سخن گفته می‌شود اما امسال که حج پس از سال‌های همه‌گیری کرونا دوباره در سطح وسیعی برگزار می‌شود، بیش از هر زمان آن را شاهدیم.

مقام‌های عربستان سعودی در عین حال که درهای کشور خود را به روی گردشگران جدید از سراسر جهان گشوده‌اند، قدیمی‌ترین نوع گردشگری در این کشور را نیز از یاد نبرده‌اند و مناسک حج سال ۲۰۲۲ در حالی برگزار می‌شود که انواع پیشرفت‌های جهان فناوری به کار گرفته شده‌اند تا حاجی‌ها و حاجیه‌خانم‌ها تجربه‌ای «های تک»‌تر از همیشه داشته باشند.

تعداد زوار در سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۲.۵ میلیون نفر بود اما همه‌گیری کرونا باعث شد که در دو سال پس از آن، چنین سفر زیارتی مهمی برای بیشتر مسلمانان جهان ممکن نباشد. حالا با گذشت این سال‌ها، دوباره موسم حج فرا رسیده است و مقام‌های عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ بنا دارند تعداد زوار را زیر سقف یک میلیون نفر و محدود به افراد زیر ۶۵ سال واکسینه‌شده با جواب منفی آزمایش کرونا، نگه دارند.

هشام سعید، دستیار معاون وزارت حج عربستان سعودی که سخنگوی این وزارتخانه است و در اداره خدمات این وزارتخانه فعال است، خبر داد که «کارت هوشمند حج» که در سال‌های گذشته هم معرفی شده بود، امسال وسیع‌تر از همیشه در سراسر مدینه و مکه فعال خواهد بود و کاربردی‌تر از قبل است. به علاوه، چندین نرم‌افزار مخصوص تلفن همراه یا همان «اپ» نیز برای اولین بار استفاده می‌شوند.

تحولات فناوری را از همان فرودگاه مبدا می‌بینیم. برای بسیاری از زوار، فرودگاه محمد بن عبدالعزیز در مدینه دروازه ورود به عربستان سعودی است. امسال ۱۰ هزار نیرو که بسیاری‌ از آنان زن‌اند، در فرودگاه به مردم خوشامد خواهند گفت و اداره عمومی گذرنامه‌ها اعلام کرده است امکان مکالمه با زوار به ۱۳ زبان وجود دارد؛ از جمله انگلیسی، فارسی، اردو،‌ ترکی، پرتغالی، اسپانیایی، بنگالی، اندونزیایی و ژاپنی.

خدمات پزشکی که همیشه از مهم‌ترین امور حج‌اند، در سال ۲۰۲۲ با کمک فناوری به سطحی جدید رسیده‌اند. دستگاه‌هایی در فرودگاه مدینه وجود دارد که پزشکانی در شهر ریاض- که بیش از ۷۰۰ کیلومتر با مدینه فاصله دارد- از راه دور بتوانند مشکلات بیماران شناسایی کنند تا روند رسیدگی و درمان احتمالی آغاز شود. در ضمن شماره تلفن هوشمند ۹۳۷ نیز ویژه مراقبت‌های پزشکی است و نرم‌افزاری به نام «صحت»‌ هم ایجاد شده که مختص مشکلات احتمالی سلامتی است. این فرودگاه در ضمن ۲۰ سالن ویژه با کولر دارد که هر کدام، ۳۰۰ مسافر را در خود جای می‌دهند. به این ترتیب زوار مجبور نیستند زیر آفتاب داغ تابستان منتظر اتوبوس بمانند. بیش از دو هزار ماشین برقی ویژه معلولان و سالمندان هم در دسترس خواهند بود.

امسال در صحن مسجد النبی واقع در مدینه چترهای الکترونیکی هوشمند کار گذاشته که هماهنگ با آب‌پاش‌ها و کولرها به بیش از نیم میلیون نفر امکان می‌دهد در صحن مسجد پیامبر اسلام نیایش و عبادت کنند و از آفتاب سوزان تابستان جزیره‌العرب آسیبی نبینند. به گزارش خبرگزاری سعودی، نوعی کاشی‌های مرمر با سرمای خاص هم در این مسجد نصب شده‌اند که دما را پایین نگاه دارند و به نمازگزاران امکان دهند راحت‌تر و فارغ از گرما نماز بخوانند.

در عین حال ربات‌های مختلفی هم در سراسر مکه و مدینه در حرکت خواهند بود تا به زوار کمک کنند. این ربات‌ها با فرمان‌های ساده لمسی (تاچ اسکرین) به سوالات پاسخ دهند. در ضمن ربات‌های آب‌رسان که سال ۲۰۲۱ هم امتحان شدند، در سال ۲۰۲۲ در سطحی بسیار وسیع‌تر فعالیت می‌کنند و بطری‌های آب زمزم را به دست زوار می‌رسانند. سه میلیون ربات‌ در مسجد الاحرام و یک میلیون ربات در سایر نقاط فعال خواهند بود.

خطبه عرفات به زبان فارسی

ایام حج موسم حضور مسلمانان از سراسر جهان در خاستگاه دین اسلام است. این در حالی است بسیاری از آن‌ها جز زبان مادری خود زبانی بلد نیستند و برای مشارکت در این مناسک عمومی مشکلاتی دارند. امسال فناوری قرار است در این زمینه هم به کمک آنان بیاید؛ البته کمک زبانی فقط با کمک فناوری نیست. بیش از ۱۰۰ راهنمای ۲۴ ساعته در مسجدالاحرام حضور خواهند داشت که می‌توانند به ۲۳ زبان مختلف با زوار صحبت کنند؛ اما فناوری سفر حج ۲۰۲۲ را در این زمینه هم راحت‌تر کرده است. ربات‌های مترجم که سال ۲۰۲۱ هم حضور داشتند، در سال ۲۰۲۲ قابلیت ترجمه به ۱۱ زبان از جمله فارسی را دارند و در سطحی وسیع‌تر به کار گرفته خواهند شد.

جالب‌تر آنکه نرم‌افزاری برای ترجمه هم‌زمان خطبه عرفات، این بخش به‌یادماندنی مناسک حج که یادگار سخنرانی‌های خود پیامبر اسلام در کوه عرفات است،‌ به راه افتاده است که ۱۰ زبان از جمله فارسی را پوشش می‌دهد و زوار ایرانی حالا برای اولین بار می‌توانند خطبه عرفات را هم‌زمان به فارسی نیز بشنوند.

رزرو اینترنتی

صدها میلیون نفر از مسلمانان جهان مایل‌اند به سفر حج بروند و این باعث می‌شود برگزاری آن همیشه یک چالش لجستیکی بزرگ باشد که سودجویی افراد بسیاری را هم در پی دارد.

وزارت حج و عمره عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ کوشید از سیستم‌های مرکزی رزرواسیون اینترنتی استفاده کند تا این سفر را راحت‌تر کند. سیستمی به نام «مطوف» ویژه مسلمانان ساکن غرب (آمریکای شمالی، اروپا و استرالیا) به راه افتاد که به گفته دکتر عبدالفتاح مشاط، معاون وزیر حج، نیاز به واسطه‌ها را از میان می‌برد و «قیمت‌ها را بیش از ۳۰ درصد پایین می‌آورد».

البته طبیعی است که راه انداختن سیستمی جدید به این وسعت با مشکلاتی هم مواجه شود. از همان ابتدا، افرادی سودجو قصد داشتند با سوءاستفاده، سیستم را دور بزنند. مقام‌های عربستان سعودی اخیرا ۱۵ نفر را به جرم تلاش برای کلاهبرداری در این زمینه دستگیر کرده‌اند.

برای جلوگیری از برخی مشکلات و وقفه‌ها (که موضوع گزارشی در روزنامه واشنگتن پست نیز شد) شرکت گردشگری «تراویزی» درگاهی اینترنتی در دبی ایجاد کرد که کار سفر حجاج کشورهای غربی را انجام دهد. البته برای کسانی که از مدت‌ها قبل سفرشان را رزرو کرده بودند و حالا مجبور بودند از این سیستم جدید استفاده کنند، مشکلاتی ایجاد شد اما استفاده از این سیستم اینترنتی و مرکزی به‌تدریج سفر حج را برای مسلمانان سراسر جهان راحت‌تر از همیشه خواهد کرد.

شان مک‌لافلین، استاد و متخصص حج در دانشگاه لیدز بریتانیا، می‌گوید این فناوری‌ها بخشی از برنامه طولانی‌مدت‌تر ریاض‌اند که قصد دارد تعداد زوار را دو برابر کند؛ بخشی از «چشم‌انداز ۲۰۳۰» که امیر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، طی آن تلاش می‌کند اتکای کشورش به نفت را کاهش دهد و اقتصادش را پیشرفته‌تر کند.

حجاج در سال ۲۰۲۲ در حالی به سرزمین پیامبر اسلام می‌روند که قرن بیست‌ویکمی‌ترین حج تاریخ را شاهد خواهند بود.